मांलवणीची कवतिके

येरवा असांच खंयच्याशा विचारात गढलंलय. (तशी सठीसामाशी खोल विचार करूची पद्धत हा आमच्याकडे. ) तितक्यांत दार टकटकलां. आता संवयीन या टकटक्येच्या जातीवरसून भायर कोण इलेला आसा ता ओळखूं येतां. येरवी आपल्या हाश्टेलांत पायान दुसऱ्याच्या दाराक लाथ घालणाऱ्ये झिलगे बाइलमाणसांच्या हाश्टेलात आदबीन टकटक करतंत. जुनी-जाणती चेडवां मूठ आपटतंत नायतर थाप मारतंत (खास मैत्रीतली असतलीं तर व्हरांड्याच्या टोकांसूनच नावाचो उद्धार करूक लागतंत) आणखिन नवीन चेडवां घाबरत घाबरत कडयेक हात लावून ती वाजवल्यासरखां करतंत.
येरवांची टकटक पयल्या जातीतलींशी वांटलीं. विचारांच्या तळयेत भलतांच खोल बुडलंलय, तेवा भायर येईसारख्या वाटूक ना. बसल्या जाग्यारसूनच आरडलंय.."Who's it?" (तशी रागाक इल्यार इंग्रजी बोलूची पण पद्धत हा आमच्याकडे.) तसो आमच्या क्यान्टीनांत काम करतां त्या चेडवाचो दबको आवाज कानार पडलो: "bill." शिरां पडलां त्यांच्या तोंडार तो! कालच मियां बघून आलंलंय..चांगलो दोनशे अडुसष्ठ रुपयांचो ऍडव्हान्स होतो अकाउन्टात. झट्क्यांत उठून दार उघडलंय. एका कागदाच्या चिंधीर वीस-एक लोकांची नावां, आणि फुडे बाकी असलंला बील असा लिहिलंला होतां..आणी माज्या नावाफुडां २६८ येणां बाकी! मालवणी भाशेचा न्यान अशा प्रसंगाक कितक्या म्हत्त्वाचा आसतां तां भायल्ल्यांक कळाचो ना. हो काय तो सगळो प्रकार निस्तारलंय, म्हणतां पुरेतो विचारान डायरेक्शन बदाल्लली.

त्या क्यान्टीनवाल्याक गाळये घातलंय त्या निमितान मालवणीची उजळणीव करून घेवचा मनांत इला. कितक्याशा म्हयन्यान अशी तळकोकणाची बोली आठौन जिवाक बरांसा वाटलां होता मंओ. मगे 'रिकामो सुतार'! हंयसर येवन लिवाक बसलंय.
भाईंच्या 'म्हैशी'तल्यें गांवकरी मांलवणी बोलतनां आयकलंली ती शेवटचीं. घराकडे गेल्यार आवशी-बापाशीवांगडा गम्मत म्हणून बोलतां खरां, पण पाच-स मिन्टाच. आजोळात कुडवाळणींचा बोलणां आयकाक गांवता तितक्या आयकान घेतंय. पण अजूनंय अस्सल बोलयेर मनासरखी कमांड येउक ना. काक्या, वयन्या मालवणी हेल काडतंत पण घर्च्यांशी बोलतंना भाशा मराठीच..शुद्ध म्हणतंत तंसली. वोगीच कधी आपला येखांदा 'नाऽय ओ?' येतां तोंडातसून, पण तां तितक्याच. भिरंडा फोडूक, सोलां (आमसुलां) वाळौक जी बाइलमाणसां येतंत - भीमामामीसरकी (थंयसर तिका म्हणतंत 'भिमडं', आणि हाक मारुची असतली तर 'गो भिमड्या' ) -- त्यांच्यावांगडा मात्र माजी काकी बोलतां मालवणी.
माका पयल्यांदा वाटे कांय, की ही जी बोली कोकणांत बोलतंत तीच कोंकणी. पण तसां ना. कोकणाच्या खाली गोंयच्ये लोक बोलतंत ती कोंकणी. ही आमच्याकडे बोलतंत ती मालवणी. तशे कोंकणीचे मालवणी-कोंकणी, सेंट्रल म्हंजे 'पिवर' कोंकणी, कारवारी-कोंकणी अशे संकरित प्रकारंय आसत. त्यांतलो एक गमतीचो नमुनो (माका वाट्ता कारवारी-कोंकणीचो) 'पु.ल. : एक साठवण' पुस्तकांत मागे येका पत्रांत बघूक गांवतां.
मांलवणी म्हटलां काय घाटवळांका मच्छिन्द्र कांबळी पयलें आठवतलें. (मालवणात तेंका मछगो, कांबळो, शालगो म्हणतंत का ना तां येकदा तपासूक होया.) 'अश्लील भाशा' म्हणान भायल्ले आरड घालतंत, आणि भायर बदनामी करतां म्हणून आंतले दांतओठ खातंत, अश्या दोनंय बाजून कात्रीत सापडूनंय या माणसान 'वस्त्रहरण' चांगलांच फेमस केल्यान. मगे आणखींय खंयची खंयची नाटकां केलीन. आताशां 'वस्त्रहरण' यांच नावान येक मुलाखतीचो कारेक्रम करान टीव्हीवरंय धुमशान घालतासो दिसतो. तां कांयव असलां तरी मूळ नाटक बाकी फर्मास होतां हो. तेतुर्ली नटमंडळी, लेखक - सगळ्यें मुम्बंयच्या कापड-गिरणीतल्यें कामगांर - गांवाकडे 'चाकरमान्यें' म्हणतंत तंसले - होतें म्हंणतंत. दिग्ददर्शन (हो तेतुर्लोच शब्द!) तितक्यां कांबळ्यांचा. कांय येक येक मालवणी म्हण डिकाला तेल लांवतंत तशी वापरलंनी होतीत! 'घरचा मांजार आडवां जाणां' = बायलेन कामात आडकाटी करणां..वा!
लोकां म्हणतंत नाटकांत गाळये घातल्याशिवा येकंय ओळ पुरी जाणंय ना. पण हो थोडो त्या भाशेचो मूळचोच गुणधर्म आसा तेकां आतां कांय करुचा? :) 'वशाड इला त्येका', 'शिरां पडलां', 'फटकीचां इलां दुकणां व्हरान तां' 'मार्ली शेपडी' ह्या गाळया ना. भाशेची चौकट घट करुक ते खिळे असतलें! मालवणी हेलातलो तो खटको या खुंट्यांकच जांवन अटकतां. त्यांचो अर्थ? तुज्या आवशीचो घो, मेल्या..कांय सांगत होतंय कांय मियां इतक्या वेळ?

***

कांही(च) शब्दांच्ये अर्थ:

खंय - कुठे
झिलगा - मुलगा
चेडू - मुलगी
भायल्ले - बाहेरचे
वांगडा - सोबत
भिरंड - कोकमाचे फळ