मांलवणीची कवतिके

येरवा असांच खंयच्याशा विचारात गढलंलय. (तशी सठीसामाशी खोल विचार करूची पद्धत हा आमच्याकडे. ) तितक्यांत दार टकटकलां. आता संवयीन या टकटक्येच्या जातीवरसून भायर कोण इलेला आसा ता ओळखूं येतां. येरवी आपल्या हाश्टेलांत पायान दुसऱ्याच्या दाराक लाथ घालणाऱ्ये झिलगे बाइलमाणसांच्या हाश्टेलात आदबीन टकटक करतंत. जुनी-जाणती चेडवां मूठ आपटतंत नायतर थाप मारतंत (खास मैत्रीतली असतलीं तर व्हरांड्याच्या टोकांसूनच नावाचो उद्धार करूक लागतंत) आणखिन नवीन चेडवां घाबरत घाबरत कडयेक हात लावून ती वाजवल्यासरखां करतंत.
येरवांची टकटक पयल्या जातीतलींशी वांटलीं. विचारांच्या तळयेत भलतांच खोल बुडलंलय, तेवा भायर येईसारख्या वाटूक ना. बसल्या जाग्यारसूनच आरडलंय.."Who's it?" (तशी रागाक इल्यार इंग्रजी बोलूची पण पद्धत हा आमच्याकडे.) तसो आमच्या क्यान्टीनांत काम करतां त्या चेडवाचो दबको आवाज कानार पडलो: "bill." शिरां पडलां त्यांच्या तोंडार तो! कालच मियां बघून आलंलंय..चांगलो दोनशे अडुसष्ठ रुपयांचो ऍडव्हान्स होतो अकाउन्टात. झट्क्यांत उठून दार उघडलंय. एका कागदाच्या चिंधीर वीस-एक लोकांची नावां, आणि फुडे बाकी असलंला बील असा लिहिलंला होतां..आणी माज्या नावाफुडां २६८ येणां बाकी! मालवणी भाशेचा न्यान अशा प्रसंगाक कितक्या म्हत्त्वाचा आसतां तां भायल्ल्यांक कळाचो ना. हो काय तो सगळो प्रकार निस्तारलंय, म्हणतां पुरेतो विचारान डायरेक्शन बदाल्लली.

त्या क्यान्टीनवाल्याक गाळये घातलंय त्या निमितान मालवणीची उजळणीव करून घेवचा मनांत इला. कितक्याशा म्हयन्यान अशी तळकोकणाची बोली आठौन जिवाक बरांसा वाटलां होता मंओ. मगे 'रिकामो सुतार'! हंयसर येवन लिवाक बसलंय.
भाईंच्या 'म्हैशी'तल्यें गांवकरी मांलवणी बोलतनां आयकलंली ती शेवटचीं. घराकडे गेल्यार आवशी-बापाशीवांगडा गम्मत म्हणून बोलतां खरां, पण पाच-स मिन्टाच. आजोळात कुडवाळणींचा बोलणां आयकाक गांवता तितक्या आयकान घेतंय. पण अजूनंय अस्सल बोलयेर मनासरखी कमांड येउक ना. काक्या, वयन्या मालवणी हेल काडतंत पण घर्च्यांशी बोलतंना भाशा मराठीच..शुद्ध म्हणतंत तंसली. वोगीच कधी आपला येखांदा 'नाऽय ओ?' येतां तोंडातसून, पण तां तितक्याच. भिरंडा फोडूक, सोलां (आमसुलां) वाळौक जी बाइलमाणसां येतंत - भीमामामीसरकी (थंयसर तिका म्हणतंत 'भिमडं', आणि हाक मारुची असतली तर 'गो भिमड्या' ) -- त्यांच्यावांगडा मात्र माजी काकी बोलतां मालवणी.
माका पयल्यांदा वाटे कांय, की ही जी बोली कोकणांत बोलतंत तीच कोंकणी. पण तसां ना. कोकणाच्या खाली गोंयच्ये लोक बोलतंत ती कोंकणी. ही आमच्याकडे बोलतंत ती मालवणी. तशे कोंकणीचे मालवणी-कोंकणी, सेंट्रल म्हंजे 'पिवर' कोंकणी, कारवारी-कोंकणी अशे संकरित प्रकारंय आसत. त्यांतलो एक गमतीचो नमुनो (माका वाट्ता कारवारी-कोंकणीचो) 'पु.ल. : एक साठवण' पुस्तकांत मागे येका पत्रांत बघूक गांवतां.
मांलवणी म्हटलां काय घाटवळांका मच्छिन्द्र कांबळी पयलें आठवतलें. (मालवणात तेंका मछगो, कांबळो, शालगो म्हणतंत का ना तां येकदा तपासूक होया.) 'अश्लील भाशा' म्हणान भायल्ले आरड घालतंत, आणि भायर बदनामी करतां म्हणून आंतले दांतओठ खातंत, अश्या दोनंय बाजून कात्रीत सापडूनंय या माणसान 'वस्त्रहरण' चांगलांच फेमस केल्यान. मगे आणखींय खंयची खंयची नाटकां केलीन. आताशां 'वस्त्रहरण' यांच नावान येक मुलाखतीचो कारेक्रम करान टीव्हीवरंय धुमशान घालतासो दिसतो. तां कांयव असलां तरी मूळ नाटक बाकी फर्मास होतां हो. तेतुर्ली नटमंडळी, लेखक - सगळ्यें मुम्बंयच्या कापड-गिरणीतल्यें कामगांर - गांवाकडे 'चाकरमान्यें' म्हणतंत तंसले - होतें म्हंणतंत. दिग्ददर्शन (हो तेतुर्लोच शब्द!) तितक्यां कांबळ्यांचा. कांय येक येक मालवणी म्हण डिकाला तेल लांवतंत तशी वापरलंनी होतीत! 'घरचा मांजार आडवां जाणां' = बायलेन कामात आडकाटी करणां..वा!
लोकां म्हणतंत नाटकांत गाळये घातल्याशिवा येकंय ओळ पुरी जाणंय ना. पण हो थोडो त्या भाशेचो मूळचोच गुणधर्म आसा तेकां आतां कांय करुचा? :) 'वशाड इला त्येका', 'शिरां पडलां', 'फटकीचां इलां दुकणां व्हरान तां' 'मार्ली शेपडी' ह्या गाळया ना. भाशेची चौकट घट करुक ते खिळे असतलें! मालवणी हेलातलो तो खटको या खुंट्यांकच जांवन अटकतां. त्यांचो अर्थ? तुज्या आवशीचो घो, मेल्या..कांय सांगत होतंय कांय मियां इतक्या वेळ?

***

कांही(च) शब्दांच्ये अर्थ:

खंय - कुठे
झिलगा - मुलगा
चेडू - मुलगी
भायल्ले - बाहेरचे
वांगडा - सोबत
भिरंड - कोकमाचे फळ

म्हाराश्ट्र दीन

काय राज्याव, कवा आलाइस? उश्शीर आलाइस काय? न्हाइतरी तुला आनि काय काम आसतंय घरात लेका? च्यायला पोरीबी चांगल्या न्हाइत राव तुमच्या गल्लीत. येक ती राजमान्याची होती, तिला बी भैन मानून मोकळा झालाइस. मं हितं यायचं आनि पारवळ बघायची, खरं का नाय?
बर ते जाउंदे. तू हितं उभारून नुस्ता टायमपास कराइलाइस न्हवे? चल की जरा राडा करून येउ म्हने. कुटं का आसंना च्यामायला? बाइकवरनं नेनाराय न्हवे? तंगड्या तोडाय लावनार नाय काय. आज कोन वार हाय काय म्हायती हाय का न्हाई? ह्यॅ! सोम्वार म्हनं! आरं भाड्या, आज काय पेशल डे हाय काय त्ये इच्चारायलोय मी. ऑं? म्हायती न्हाई? काय केल्तं काय शाळंत तुमी साल्यानो? न्हाइतरी तुमची शाळा तसलीच रडकी म्हना. बर बर, राह्यलं. शाळंला काय म्हनलं की काटं टोचत्यात तुमास्नी.
आरं आज म्हाराश्ट्र दीन हाय म्हनं. त्ये संज्या भेटलेलं पापाच्या तिकटीपाशी. संज्या म्हंजे..त्ये ब्याटरी लावतंय त्ये..हां. मला म्हनलं चल, बिंदू चौकात भाशन हाय. त्येला म्हनलं आमाला काय कामं न्हाइत काय दुसरी? उगाच रं. त्ये बेनं कस्लं काव आनतंय म्हाइत हायच कि तुला. राजीव दिक्शित ह्ये, राजीव दिक्शित त्ये, सोदेशी वापरा, गरिबाची गळचेपी..काय काय लांबड लावत बसतंय उगाच.म्हनलं कट मारायचा त्येला आनि आपल्या ग्रूपमधी यून कायतरी ठरवायचं. कायतरी म्हंजे ह्येच की..प्ल्यॅन करायचा रं येवस्थशीर. गनपतीच्या वेळी कस्ली मजा केलेली का नाय? हां मग? ह्ये बग, आधी आसंच ऐशीनं जायचं बारटक्क्यांच्यात. मामा वळिखत्यात पप्पांस्नी. शिवाजी म्हाराजांचा फोटो अस्तोय रं मोठाच्या मोठा त्यांच्यात. तो उचलायचा, मग तराट रॉकीच्यात जायचं. मागल्या खेपेला त्येनं लाउड्स्पीकरचं पाह्यलेलं न्हवे? आता म्हाराश्ट्र दीन हाय म्हनल्यावर आनि फोटो पाह्यल्यावर त्येच्या घरची लोकं काय न्हाई म्हननार न्हाईत. मोबाइल हाय का नाय तुज्याकडं? अमऱ्याला, सरड्याला तेन फोन मार की जरा. वर्गनीचं बघू म्हने. कोन काय आवाज काढाय लागलं तर जै भवानी जै शिवाजी म्हनायचं जोरात. गनपतीत 'लाउड्स्पीकरच्या आवाजाचा त्रास होतोय' म्हनून ट्यॅंव ट्यॅंव करायलेलं ते खरीकर..दोन दिवस मोटरीच्या टायरीतली हवा निगाली तवा मुकाट बसलं का न्हाई? येवढी देशभक्ती दाखवाय पायजे की त्यानी पन.
जै म्हाराश्ट्र! जै दीन!